Het Handvest van de Aarde en de encycliek Laudato Si’
In 2000 was het Ruud Lubbers die, samen met Awraham Soetendorp, Michael Gorbatsjov, Jan Pronk en vele anderen aan de basis stond van het Handvest van de Aarde (Earth Charter). Een peoples document dat tot op de dag van vandaag wereldwijd door overheden, maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers wordt omarmd als een ethische onderlegger onder de duurzaamheidsagenda.
Het Handvest van de Aarde sluit ook prachtig aan bij de encycliek Laudato Si’ van Paus Franciscus uit 2015 waarin hij pleit voor ‘ecologisch burgerschap’. Met een oproep om het ecologisch evenwicht te herstellen; het besef dat de mens onderdeel van de natuur is. Het evenwicht tussen samenleving en ecologie en tussen innerlijkheid en cultuur.
Het klimaatvraagstuk is echter niet alleen een technologisch, economisch of milieu vraagstuk. Het is nadrukkelijk ook een sociale kwestie. De ecologische transitie confronteert onze samenleving met vragen over rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid en de vraag naar ‘het goede samenleven’. Lubbers benoemde deze thema’s al in zijn nota Selectieve groei (1976) naar aanleiding van het rapport van de Club van Rome uit 1972. Het rapport van de Club van Rome zorgde ervoor dat hij naar eigen zeggen ‘groen besmet’ raakte.
De visie die Stichting SBI uitdraagt gaat ook al meer dan 60 jaar over sociale en ecologische duurzaamheid. De vieringen van het Handvest van de Aarde vinden jaarlijks plaats op landgoed Zonheuvel, en in de programmering en het trainingsaanbod is de aandacht voor ecologisch burgerschap herkenbaar.
De nalatenschap van Ruud Lubbers
Hoe kunnen we dit ecologisch burgerschap stimuleren? Dat was een van de vragen die centraal stond in het symposium dat het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA en de onafhankelijke Haagse denktank Socires op 13 mei 2024 organiseerde als onderdeel van de reeks De Nalatenschap van Ruud Lubbers onder leiding van Jan Peter Balkenende.
Fractievoorzitter en partijleider Henri Bontenbal van het CDA vroeg zich in dat verband af wat Ruud Lubbers van Extinction Rebellion zou hebben gevonden. Hij zou de inzet en de betrokkenheid zeker hebben weten te waarderen. Maar ecologisch burgerschap gaat nog een stap verder, gaf Bontenbal aan. Het gaat meer uit van de gedachte dat je niet moeten vragen wat je land voor jou moet doen maar veeleer wat jij voor je land kunt doen (vrij naar John F. Kennedy). En die idealen komen tot uitdrukking in het alledaagse handelen. Denken vanuit de gemeenschap en werken aan duurzame ontwikkeling. Dat is de kern van ecologisch burgerschap aldus Bontenbal.
Ecologisch burgerschap gaat ook verder dan dat wat een privépersoon kan uitrichten. Het richt zich ook op werkgevers en werknemers in de bedrijven. Het gaat over persoonlijk leiderschap van mensen die verantwoordelijkheid dragen en nemen. Ecologisch burgerschap gaat uit van het besef dat we als mensen wederzijds afhankelijk zijn (interdependent). Afhankelijk van elkaar maar ook afhankelijk van de aarde. En ja, het helpt wanneer bedrijven vanuit welbegrepen eigenbelang zwaar inzetten op het verduurzamen van hun businessmodellen. En ja, het helpt wanneer regelgeving bedrijven dwingt om duurzame keuzes te maken. Maar de grootste verschilmaker start bij de eigen verantwoordelijkheid.
Ecologisch burgerschap en de praktijk van Tata
Jeroen Klumper, directeur Sustainable Transition bij Tata Steel, gaf aan dat ecologisch burgerschap begint bij het gezin. En vanuit Tata gezien vat hij dat ruim op; IJmond is het gezin. Vroeger vulde Tata dat in met goed werkgeverschap. Er werden huizen gebouwd voor de medewerkers, er werd bijgedragen aan verenigingsleven etc. Tegenwoordig is de verantwoordelijkheid breder. Het gaat om schoon, groen en circulair ondernemen. En over een CO2 uitstoot die met 40% moet zijn afgenomen in 2030. Dat lukt wanneer wordt ingezet op waterstof en wanneer een gelijk speelveld in Europa is. Voor het eerlijke verhaal verwijst Klumper graag naar de NPO-documentaire Staal.
Jan Schinkelshoek, oud-CDA-Tweede Kamerlid besloot zijn column met een aangepaste dichtregel van de door Lubbers zo geliefde dichter Hendrik Marsman: ‘Denkend aan Holland zie ik brede rivieren door gifvrij laagland gaan’.
Ruud Lubbers had het ook als volgt kunnen formuleren: ‘Laat onze tijd de geschiedenis ingaan als een tijdperk van de omslag naar een nieuwe eerbied voor het leven, de vastbeslotenheid duurzaamheid te realiseren, een intensivering van de strijd voor rechtvaardigheid en vrede en de vreugdevolle viering van het leven.’’ (de laatste regels van het Handvest van de Aarde).
Ecologisch Burgerschap en de praktijk van Stichting SBI
Stichting SBI geeft op Landgoed Zonheuvel op haar eigen wijze invulling aan ecologisch burgerschap. Met een expositie en een wandelpad over de duurzame ontwikkelingsdoelen informeren we de bezoekers van het landgoed over wat men zelf kan doen vanuit persoonlijke en professionele verantwoordelijkheid.
Via maatschappelijke diensttijd projecten die een aantal keren per jaar worden georganiseerd bieden we jongeren perspectief en dragen ze bij aan een betere samenleving. Dat varieert van advies hoe bedrijven de duurzame doelen kunnen implementeren (SDG Traineeships) tot bomenplanten, dankbaarheid voor het bos tot bijdragen aan oplossingen die de verdroging van de Utrechtse heuvelrug tegengaan (Groen Traineeships).
Het trainingsaanbod van de SBI bedrijven OR consultancy en SBI Formaat is vertaald naar de impact die het heeft op de realisatie van de duurzame doelen.
Via SDG house netwerk en SDG Nederland werken we samen om Our Common Agenda ook na 2030 in de aandacht van bedrijven en ondernemingsraden te houden.
En last but not least geeft Stichting SBI via haar eigen Greenteam invulling aan de verduurzaming van de eigen organisatie.
Jaap Jongejan
Directeur-bestuurder Stichting SBI